تاکسونومی قهوه/گیاه شناسی قهوه

تاکسونومی قهوه | تحلیل ساختار زیستی تا تنوع ژنتیکی و واریته‌ها:

تاکسونومی یا طبقه‌بندی زیستی، روشی ساختاری برای سازمان‌دهی موجودات زنده است. این ساختار کمک می‌کند تا جایگاه دقیق هر گیاه یا موجود زنده را درخت‌گونه در زمینه جغرافیا، ژنتیک و تکامل بشناسیم.

گیاه قهوه متعلق به خانواده روناسیان میباشد.بوته ها یا درخچه هایی همیشه سبز که تا ارتفاع 5 متری رشد میکنند و دارای برگ هایی به رنگ سبز تیره و براق هستند.با شکوفه و گل هایی سفید و معطر شروع به باردهی میکنند.

مناطق اصلی رشد و پرورش گیاه قهوه:

کمربند قهوه،نواری افقی در سرتاسر کره زمین است که تقریبا همه درختان قهوه ، در سرتاسر جهان در این نوار قرار گرفته اند.و از مرز شرقی میکزیک تا سواحل گینه نو(در شمال استرالیا) امتداد دارد.

در واقع از مدار راس الجدی تا مدار راس السرطان را کمربند قهوه مینامند.

کشورهایی که بیشترین سرانه تولید را دارند عبارتند از:

برزیل،ویتنام،کلمبیا،اندونزی و اتیوپی

سیر و سفیر دانه های قهوه:

1-کاشتن

2-برداشتن گیلاس قهوه

3-فرآوری

4-خشک کردن دانه ها

5-جداسازی پوست و مرتب سازی

6-صادرات دانه ها

7-ارزیابی کیفیت طعمی قهوه

8-برشته کردن

9-آسیاب کردن

10-دم آوری

🌱 سلسله‌مراتب تاکسونومی قهوه

گونه‌های تجاری چالش‌برانگیز

☕ Coffea arabica (عربیکا)

• گونه‌ی غالب: حدود ۶۰–۷۰ ٪ تولید جهانی

• ژنوم آلوپلوئید (۴۴ کروموزوم)؛ ترکیبی از C. canephora و C. eugenioides

• مناسب ارتفاعات بالا (۹۰۰–۲۲۰۰ م)؛ طعم ملایم، پیچیده و اسیدیته متعادل

☕ Coffea canephora (Robusta)

• نزدیک به ۳۰–۴۰ ٪ تولید جهانی

• مقاوم به محیط‌های گرم، بیماری و با کافئین بالا (۲.۲–۲.۷ ٪)

• طعمی تند، خاکی، با بادی قوی؛ غالباً در اسپرسو و قهوه فوری کاربرد دارد

☕ Coffea liberica

• کمتر از ۱ ٪ بازار؛ دانه‌ای بزرگ و نامتقارن

• رایحه چوبی و خاکی؛ بادی سنگین و بازار محدود

☕ Coffea excelsa (یا dewevrei)

• در اصل بومی غرب آفریقا، احتمالا زیرگونه‌ای از Liberica

• طعم تند میوه‌ای، شیرینی ملایم و حضور در بازار میکرو‌لات‌های محدود

🔍 از واریته تا Cultivar و Hybrid

Variety (واریته)

ظاهری زیستی و طبیعی—اعدادی مانند Typica و Bourbon در C. arabica

Cultivar (کالتیوار)

رقم‌های اصلاح‌شده توسط انسان برای ویژگی خاص مثل مقاومت یا طعم برتر:

• Bourbon: تولید حدود ۲۰–۳۰ ٪ بیشتر از Typica، اما حساس

• SL28 / SL34: انتخاب‌شده در کنیا با طعم‌ یادهای میوه‌ای و مرکباتی

• S795: مقاوم به برگ‌ریزی و زنگ، حاصل اصلاح در هند، با طعم متعادل

Hybrid (هیبرید)

ترکیبی ژنتیکی هدفمند با ترکیب گونه‌ها یا واریته‌ها:

• Timor Hybrid: ترکیب طبیعی Arabica × Robusta، منبع مقاومت

• Catimor (Caturra × Timor Hybrid): رایج در آمریکای لاتین ©️

• Ruiru 11: هیبرید کِشتی در کنیا؛ مقاوم و مناسب ارتفاعات

• Starmaya: F₁ ترکیبی Arabica × Sarchimor برای افزایش یکنواختی

🧪 ساز و کار ژنتیکی در Cultivar

انسان با انتخاب ژنتیکی اعمال دارد:

• مقاومت به بیماری (مثل S795 یا Castillo)

• عملکرد بیشتر و کیفیت نوشیدنی

• این اصلاحات با ژن‌درمانی مصنوعی یا انتخاب چندنسلی انجام می‌شود تا یک شخصیت ژنتیکی ویژه تثبیت گردد

📦 دسته‌بندی کیفی قهوه

1. Specialty Coffee
   

   • نمره SCA ≥۸۰؛ دارای ویژگی‌های خالص و مستند

3. Premium
   

   • کیفیت بالاتر از میانگین؛ بدون الزام سندتاریخ

5. Commercial
   

   • معمولی، برشت و بسته‌بندی انبوه

Micro‑lot / Nano‑lot

• Micro‑lot: ☕ تعداد محدود (حدود 40–60 کیسه) از زمین مشخص

• Nano‑lot: دسته‌ای کمتر از ۱–۲ کیسه؛ تضمین حداکثر تنوع ژنتیکی و ردیابی دقیق

✅ نتیجه‌گیری: علم در فنجان

تاکسونومی قهوه مفهومی فراتر از اسم و دانه است؛

این نظام، مسیر ژنتیکی و تجربه عمیق حسی قهوه‌ را مشخص می‌کند:

• از گونه‌های بنیادین (عربیکا، روبوستا، لیبریکا، اکسلزا)

• تا واریته‌ها، کالتیوارها و هیبریدها

• و از آن دوره تا دسته‌بندی کیفیت (Specialty–Commercial)