تاریخچه قهوه
شنبه، ۱۴ تیر ۱۴۰۴
تاریخچه قهوه: از بزهای کالدی تا عصاره‌گیری اسپرسو
قهوه، نوشیدنی محبوب امروز، سفری هزارساله از کوه‌های اتیوپی تا کافه‌های مدرن شهری را طی کرده است. از افسانه‌ی چوپانی که با بزهایش راز بیداری شبانه را کشف کرد، تا مهندسانی که با فشار بخار، مفهومی نو به فنجان قهوه دادند.
🌱 نقطه‌ی آغاز: بزهای کالدی در اتیوپی
روایت آغازین قهوه، به منطقه‌ی کافا در اتیوپی بازمی‌گردد. طبق افسانه‌ای مشهور، چوپانی به‌نام کالدی متوجه شد بزهایش پس از خوردن میوه‌هایی قرمز از درختی خاص، شب‌ها بی‌قرار و پرجنب‌وجوش می‌شوند. کالدی، دانه‌ها را به راهبی برد تا راز آن را دریابد؛ و این‌گونه، نخستین دم‌آوری قهوه متولد شد.
☕ قهوه در جهان اسلام: آغازی برای سنت قهوه‌خانه
قهوه در قرن پانزدهم از اتیوپی به یمن رسید و در شهر بندری موخا (Mocha) به بخشی از آیین صوفیان تبدیل شد. این نوشیدنی که به بیداری ذهن کمک می‌کرد، در مراسم مذهبی صوفیان به‌کار می‌رفت. از آنجا، قهوه به مکه، قاهره، استانبول و دیگر شهرهای اسلامی رسید و خیلی زود به ستون فرهنگ اجتماعی بدل شد.
قهوه‌خانه‌ها یا «قهوه‌خانه‌های ترکی» (qahveh khaneh) به‌عنوان مراکز گفتمان، موسیقی، و مطالعه در جوامع اسلامی شکل گرفتند.
🚢 استعمار و گسترش جهانی قهوه
در قرن ۱۷ میلادی، قهوه از طریق تجار عرب، ایتالیایی و هلندی به اروپا رسید. در شهرهایی چون ونیز، لندن و پاریس، کافه‌ها شکل گرفتند که به‌زودی به مراکز روشنفکری بدل شدند.
اروپایی‌ها با خود قهوه را به مستعمرات‌شان بردند: هلندی‌ها به اندونزی، فرانسوی‌ها به کارائیب، اسپانیایی‌ها به آمریکای مرکزی، و پرتغالی‌ها به برزیل.
برزیل در قرن ۱۹ به غول جهانی قهوه بدل شد و تا امروز بزرگ‌ترین تولیدکننده باقی مانده است.
🔧 انقلاب صنعتی و تولد اسپرسو
تا اوایل قرن بیستم، دم‌آوری قهوه نیازمند زمان و صبر بود. اما میل به سرعت و استخراج طعم بیشتر، راه را برای نوآوری هموار کرد. در سال ۱۹۰۱، یک مهندس ایتالیایی به‌نام لوئیجی بیزِرا (Luigi Bezzera) اولین ماشین اسپرسو را اختراع کرد.
دستگاه او با استفاده از بخار پرفشار، عصاره‌ای غلیظ، کرم‌دار و شدیداً خوش‌بو از قهوه تولید می‌کرد. این ابتکار باعث شد نوشیدنی‌هایی جدید و متفاوت شکل بگیرند:
اسپرسو
کاپوچینو
لاته
ماکیاتو
ریسترتو
و دیگر نوشیدنی‌های مبتنی بر اسپرسو
🌊 موج‌های قهوه: از صنعت تا تخصص
تاریخ قهوه مدرن به سه «موج» تقسیم می‌شود:
موج اول (قرن ۲۰) – تمرکز بر دسترسی آسان و تولید انبوه (مثلاً قهوه فوری)
موج دوم (دهه ۷۰ میلادی) – توجه به تجربه نوشیدن قهوه در فضاهایی چون استارباکس
موج سوم (دهه ۹۰ تا امروز) – تمرکز بر منشأ دانه، فرآوری، روش عصاره‌گیری، و طعم‌نگاری دقیق
امروزه قهوه نه‌تنها نوشیدنی، بلکه زبان حسی، فرهنگی و هنری است. هر فنجان، داستانی از خاک، اقلیم، روش برداشت و دست‌های انسانی را در خود دارد.
Alt: Specialty coffee pour-over brewing in third wave café
📌 نتیجه‌گیری
از مراتع اتیوپی تا خیابان‌های رم، از بازارهای استانبول تا بارهای تخصصی در نیویورک، قهوه همواره با ما بوده است. تاریخی سرشار از کشف، استعمار، علم، هنر و عطر. امروز، هر فنجان اسپرسو یا فیلترشده، نه فقط نوشیدنی، بلکه برشی از هزار سال فرهنگ و مهندسی است.